‘’Neden erteleriz?’’ sorusunun yanıtının pek çok kişi için önemli olduğunu söylemek yanlış olmaz. Gündelik yaşam yapılması gereken birçok işle doludur. Bir öğrenci için ödevler, sınavlar, çözülmesi gereken sorular yapılması gerekenler listesinin ilk sıralarında yer alırken, iş hayatında olan biri için ise tamamlanması gereken projeler, bitirilmesi gereken işler listeyi kabarık hale getirir. Eğer ki kişinin erteleme eğilimi varsa tüm bu tamamlanması gereken işler son derece zorlu görevlere dönüşebilir. Listedeki maddelerin sayısı azalmazken yarım kalan işler oldukları yerde büyümeye devam eder. Peki neden kimi insanlar ertelemeye daha yatkın olur? İşleri daha karmaşık hale getireceğimizi bile bile neden erteleriz?
Erteleme davranışını açıklayan farklı psikoloji kuramları vardır (Işık, 2019). Freud’un öncülüğünü yaptığı analitik kurama göre, kişi yapması gereken bir işi tamamladığında eğer ki ortaya bir çatışma durumu çıkacaksa ertelemeye başvurur. Bilinçdışı çatışmadan kaçınmak için verilen görevi tamamlamaktan kaçınır. Aynı zamanda ertelemek ölüm dürtüsünü bastırmanın da bir yoludur. Bir işi tamamlamıyor olmak devamlılığı gösterdiğinden zamanın sınırlılığının olmadığı yanılsamasını da yaratır.
Bununla birlikte çocukluk döneminde kişinin bir işi tamamladığında aldığı tepkiler de erteleme davranışını pekiştirme gücüne sahiptir. Yapılması gereken şeyleri tamamlamayan çocuk değersiz ve sevilmeye layık değil gibi hissettiyse, ilerleyen yıllarda bir işi tamamlamak onun için zorlu bir sürece dönüşüyor olabilir.
Akılcı Duygusal Davranışçı kuram ise, erteleme davranışının kişinin temel inançlarından kaynaklandığını savunur. Eğer ki kişi bir işi tamamladığında ancak onaylanacağına ve değerli olacağına dair temel bir inanca sahipse, o iş olduğundan daha anlamlı hale gelecek ve sonucu kaygı yaratacaktır. Nihayetinde kişinin olumlu benlik algısının zarar görme tehlikesi vardır. Bu risk işlerin vaktinden sonra yapılmasına neden olacak düzeydedir.
Davranışçı kuram ise, kişinin kendine zevk veren şeyleri yaptığında ödül alması sonucunda diğer işleri yapmaktan kaçınacağını savunmaktadır. Kuram, erteleme davranışının öğrenme sonucunda pekiştiğini savunur.
Neden her ne olursa olsun, kişinin erteleme davranışının kendisine neler kazandırıp kaybettirdiğine dair farkındalığının olması önemlidir. Erteleme arttıkça beraberinde kaygı da artacaktır. Unutulmamalıdır ki erteleme uzun vadede kişinin potansiyelini ortaya koymasına engel olabilir. Potansiyelini ortaya koyamayan kişi, kendisinin başarısız olduğuna inanacak ve bu da öz saygısını olumsuz etkileyecektir. Nihayetinde başarısız ve zamanı asla yönetemeyen biri olduğuna dair inancı pekişecek ya da oluşacaktır.
Uzm.Psk.Dnş. Miralem Gür
Kaynakça:
Işık, S.(2019). Erken dönem uyumsuz şemalar ile erteleme davranışı arasındaki ilişki: Şema Terapi modelinde bir inceleme. Yüksek lisans tezi, İstanbul Şehir Üniversitesi, İstanbul.
’’Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır, tanı ve tedavi için mutlaka bir ruh sağlığı uzmanına başvurunuz.’’