Öz saygı, kişinin kendi değerine dair algısı olarak tanımlanmaktadır. Kişinin küçük yaşlardan itibaren yakın çevresindekiler tarafından aldığı tüm geri bildirimler öz saygının önemli birer belirleyicisi olmaktadır. Bununla birlikte bazı bilim insanları öz saygıyı kişinin başarılı olmak istediği herhangi bir alanda istediği başarıyı elde ettiğinde artan bir kavram olarak tanımlarken, bazıları ise öz saygının ilişki dinamikleri içerisinde şekillendiğini savunmaktadır. Kişi, önemli gördüğü kişiler tarafından onaylandığında ve takdir edildiğinde öz saygısının artacağı belirtilmektedir. Ancak, iki bakış açısının ortak yanı öz saygının kişinin benliğine dair değerlendirmesiyle ilgili olduğudur.
Öz saygı, kişinin duyguları, düşünce kalıpları ve harekete geçme motivasyonu üzerinde son derece belirleyicidir. Öz saygısı yüksek kişiler,
- Başarılı olmak ve diğerleri tarafından onaylanmak isterler
- Kendilerini geliştirmeye odaklıdırlar
- Güçlü taraflarına odaklanırlar
- Öz saygılarını yükseltecek eylemlerde bulunurlar
- Bazı durumlarda başarısızlıklarını dış kaynaklara atfedebilirler
Öz saygısı düşük kişiler,
- Güçsüz taraflarına odaklanırlar
- Kendilerini başarısız olma ve reddedilme ihtimaline karşı koruma altına almak için çabalarlar
- Sosyal yaşama karışma ve ilişki kurma konusunda güçlük yaşarlar
- Duygu durumları değişkendir ve çoğunlukla kaygı yaşarlar
- Benlik algıları çoğunlukla olumsuzdur
- Olumsuz deneyimlerden sonra kendilerine yaklaşımları eleştirel ve yargılayıcıdır
- Kendilerini değersiz, sevilmeye layık olmayan ve başarısız kimseler olarak görürler
- Öncelikleri aşağılanmak ve reddedilmekten kaçınmaktır
Öz Saygı Eksikliğinin Olası Nedenleri Nelerdir?
Kişinin erken çocukluk döneminde ebeveynleri ve yakın çevresindeki yetişkinler tarafından desteklenmemesinin öz saygısının düşük olmasına neden olabileceği belirtilmektedir. Şefkatli, kabullenici ve çocuklarının sınırlarını bilen anne babaların yetiştirdiği çocukların öz saygılarının yüksek olduğu söylenilebilir. Ayrıca akademik olarak da yüksek standartlara sahip ailelerde büyüyen çocuklar kendi sınırlılıklarına ve güçlü olmayan yanlarına anlayış göstermekte zorluk çekebilirler. Bu da düşük öz saygının işaretlerindendir.
Destekleyici ve motive edici ilişkiler içerisinde olmak, güçlü yönlere odaklanmak, başarısız olunan durumlarda başarısızlığın zaman zaman dış kaynaklar odaklı olabileceğini hatırlamak öz saygının artmasına yardımcı olabilir. Aynı zamanda, başarısız olunabilecek riskli durumlardan zaman zaman kaçınmak ve yetersizliği kanıtlayacak eylemlerde bulunmamak da kişinin kendisiyle ilgili olumsuz yargılarını azaltmaya yardımcı olacaktır. Başarısız olmanın ve reddedilmenin insan yaşamı içerisinde normal şeyler olduğu ve bunların her zaman doğrudan kişinin kendisiyle ilgili olmadığını fark etmek de olumlu benlik algısının devam etmesini sağlayabilir. Ancak eğer kişi kendisini sosyal yaşamdan izole edecek kadar değersiz hissediyorsa ve harekete geçmekte güçlük yaşıyorsa bir uzmana başvurması süreci kolaylaştıracaktır.
Uzm. Psk. Dnş. Miralem Gür
Kaynakça:
Kahyaoğlu, S.(2010). Relative Effects of Perceived Social Support From Family And Perceived Social Support From Friends on Adolescents’ Self Esteem. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul.
’’Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır, tanı ve tedavi için mutlaka bir ruh sağlığı uzmanına başvurunuz.’’